นิทานพื้นบ้านภาคอีสาน : เรื่องยายหมาขาว

  นิทานเรื่องยายหมาขาว  เป็นนิทานสอนใจเยาวชนชาวอีสานมาช้านาน  หมอลำหมู่นิยมเอามาแสดงเสมอ  ในตอนจบเรื่องก็จะมีคำกลอนสอนใจให้ทุกคนกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ  ไม่เฉพาะเป็นคนแม้เป็นสัตว์ที่ทำคุณให้กับตนยังต้องรู้จักบุญคุณด้วย

          ยังมีสองผัวเมียอาศัยอยู่ในหมู่บ้านจันทคาม  ซึ่งฝ่ายเป็นเมียนั้นได้ท้องแก่จวนคลอดแล้วในตอนนั้นเกิดโรคระบาด  ผู้คนล้มตายเป็นอันมาก  สองผัวเมียจึงอพยพหนีจากหมู่บ้านมาอยู่กลางป่า ต่อมาเมียคลอดลูกแล้วก็ตาย  ผัวเห็นก็ตรอมใจตายตามด้วย  ปล่อยให้เด็กทารกเกิดใหม่ร้องไห้อยู่ในป่าอย่างนั้น

          ต่อมายังมีหมาขาวตัวหนึ่งเป็นตัวเมียออกมาหากิน  มาเห็นเด็กทั้งสองก็เกิดสงสาร  จึงเอาไปเลี้ยงเป็นลูก ให้กินนมของตัวและหาอาหารเลี้ยงมาจนเติบโตเป็นสาวสวย  ทุกวันนางหมาขาวตัวนี้จะพาลูกสาวทั้งสองออกไปหากินในป่า

          ในวันหนึ่งเกิดพายุพัดให้นางหมาขาวต้องพลัดพรากจากลูกไป  ลูกสาวทั้งสองก็โดนลมพัดไปถึงเขตบ้านนายพราน  เมื่อนายพรานเห็นหญิงสาวทั้งสองงดงามมาก  อยากได้รางวัลจึงนำหญิงสาว ทั้งสองขึ้นถวายแก่พระราชาซึ่งยังโสด  พระราชามีพระอนุชาซึ่งยังโสดเหมือนกัน  ฝ่ายพระราชาก็ได้ผู้พี่เป็นมเหสี  ฝ่ายอนุชาก็รับผู้น้องเป็นชายา

          กล่าวถึงนางหมาขาว เมื่อพลัดพรากจากลูกแล้ว  นางก็ติดตามหาลูก  จนได้ยินข่าวว่านายพรานเป็นผู้อุปการะจึงมาหานายพรานเพื่อถามหาลูกสาว  เมื่อนายพรานรู้ก็บอกความจริง   นางหมาขาวจึงขอร้องให้นายพรานพาไปหาลูกสาวที่ในวัง  เมื่อพามาถึงพระราชวัง  นายพรานก็ทูลพระราชาตามความจริง  แต่พระมเหสีนั้นอับอายขายหน้าเกรงว่าคนจะรู้ว่าตนเป็นลูกของหมาขาว  จึงทูลเท็จต่อพระสวามีไปว่า ไม่เป็นความจริง  พร้อมทั้งขับไล่นายพรานและหมาขาวตัวนั้นไป  แต่นางหมาขาวไม่ยอมไป  นางจึงเอาน้ำร้อนเทสาดใส่กลางหลังนางหมาขาว  นางหมาขาวถูกน้ำร้อนลงกลางหลังทำให้นางบาดเจ็บสาหัส  นางก็ซัดเซพเนจรไปล้มลงที่วังของลูกสาวคนเล็ก  เมื่อลูกสาวคนเล็กมาพบมารดา  ก็จำได้ จึงอุ้มมารดามาเพื่อจะรักษา  แต่นางทนพิษบาดแผลไม่ไหวจึงสิ้นใจตาย  ก่อนตายนางบอกว่าห้ามเผาหรือฝัง  ให้เก็บกระดูกไว้บูชาในวัง  ลูกสาวก็ทำตาม 

          จากนั้นไม่นานก็เกิดเป็นทองคำ ข่าวนั้นเลื่องลือไปถึงผู้พี่สาว  พี่สาวก็มาขอส่วนแบ่งทองคำ  แต่น้องไม่ยินยอมให้จึงเกิดโต้เถียงกัน  จนดังขึ้นไปถึงหูพระราชา  พระราชาจึงได้เรียกทั้งสองเข้ามาถามความจริง  ในที่สุดเรื่องจริงก็ปรากฏ พระราชาก็โกรธที่พระมเหสีของพระองค์นั้นทูลเท็จและอกตัญญูต่อผู้มีพระคุณ  จึงตัดสินให้ประหารชีวิตเสีย...